در یك نشست مطرح شد:

افکار عمومی درباره خوشنویسی خدشه دار شد

در نشست خبری انجمن خوشنویسان ایران، نحوه اطلاع رسانی آنچه که در یونسکو درباره برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران اتفاق افتاد، مورد انتقاد قرار گرفت.

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از مهر، نشست خبری انجمن خوشنویسان ایران بمنظور تشریح کارهای این انجمن و همین طور به بهانه خبری که در رسانه ها با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» یا «ثبت جهانی خوشنویسی ایرانی» مطرح شده بود، با حضور علی اشرف صندوق آبادی عضو شورای ارزشیابی انجمن، علی شیرازی عضو شورای ارزشیابی انجمن، عارف براتی مدیر اجرائی انجمن، میرحیدر موسیقی رییس کمیسیون فرهنگی انجمن و رییس انجمن خوشنویسان قزوین، میرحسینی عضو شورا و مدیر روابط عمومی انجمن و حجت الله مرادخانی منتقد و پژوهشگر هنری در محل انجمن خوشنویسان ایران اجرا شد.
علی صندوق آبادی در ابتدای نشست در سخنانی اظهار داشت: انجمن خوشنویسان ایرانی یکی از مقتدرترین اصناف است که می تواند در سطح دنیا مطرح باشد. در دورانی که تورم اقتصادی و البته بیماری کرونا دامن همه مردم و اصناف را گرفته، انجمن خوشنویسان ایران به بدون هیچ حمایت دولتی به کارهای خود ادامه داده و کارش را بصورت مستقل پیش برده است.
وی با تاکید بر آموزش جوانان مشتاق خوشنویسی، بیان کرد: کارنامه ما حضور و فعالیت جوانان در حوزه خوشنویسی است. توجه نسل های جدید به خوشنویسی و حضور در عرصه های جهانی و جشنواره ها و مسابقات بسیار مثمر ثمر بوده تا آنجا که آنها هر کجا که می روند جلوتر از مدعیان غیر ایرانی هستند.
صندوق آبادی به ثبت روز خوشنویسی که سه سال به طول انجامید اشاره نمود و اظهار داشت: ایران بعد از سه سال تلاش توانست این نقش را ایفا کند که روزی در تقویم به اسم روز خوشنویسی ثبت گردد و آن روز بیست و یکم مهرماه است. البته جایگاه خوشنویسی فقط اختصاص دادن یک روز به آن نیست و باید در سال یک هفته را به نام خوشنویسی نماییم. به ما گفتند برای ثبت یک روز رسمی به نام خوشنویسی باید سه سال بصورت مدون برنامه های هفتگی سالانه داشته باشید و این روند باید ادامه پیدا کند. البته ما نه سه سال بلکه چهار سال برنامه مستمر برگزار کردیم تا در نهایت بیست و یکم مهرماه بعنوان روز خوشنویسی در تقویم رسمی کشور ثبت گردید.
علی شیرازی عضو شورای ارزشیابی انجمن خوشنویسان ایران نیز اظهار داشت: حوزه فرهنگ و هنر در ایران بسیار فراگیر است و محدود به جغرافیای کشورها نیست. ما با کشورهای دیگر دستاوردهای مشترک داریم که مرکز همه آنها ایران بوده و هست و مورد ادعای دیگران قرار گرفته است. در حوزه شعر و ادبیات هم این مشترکات وجود دارد. مقبره مولوی در قونیه است و ترک ها او را متعلق به خودشان می دانند. مولانا ایرانی بوده و توسط غیر ایرانیها مورد ادعا قرار می گیرد و نمونه های دیگر این اتفاق وجود دارد. در حقیقت این طور بنظر می رسد که کشورهای دیگر درصددند با مصادره و تصاحب هنرها و دیگر مقولات سود خودشان را ببرند.
وی در ادامه به ثبت های صورت گرفته و انجام نشده در عرصه خوشنویسی اشاره نمود و توضیح داد: همه این اتفاقات موجب شد تا ما هم به این فکر بیفتیم که دستاوردهای مان را حفظ نماییم اما این مساله را در نظر داشته باشیم که انجمن نهادی مستقل است و فقط می تواند در نقش درخواست کننده وارد عمل شود. ما در انجمن خوشنویسان درخواستمان ثبت خط تعلیق و نستعلیق و نستعلیق شکسته بوده اما به وقوع پیوستن این اتفاق هم دست انجمن نیست و دیگر دستگاهها و نهادهای فرهنگی هستند که به این امر رسیدگی کنند و به سوالات پاسخگو باشند. مشکل ما در عرصه های بین المللی است؛ به طور معمول کشورهای درخواست کننده ثبت ها تیمی متشکل از افراد متخصص دارند و ما از این امکان محروم هستیم. واضح تر این که ما در خارج از کشور وزن لازم را دراین زمینه نداریم و اگر هم تیم هایی داریم بسیار ضعیف هستند یا این که ایران دراین زمینه عضو کمیسیون های ذیربط نیست تا به آسانی در اموری مانند ثبت هنرها و دیگر موارد موفق عمل کند.
شیرازی با اشاره به برخی موارد در ترکیه، اشاره کرد: کشور ترکیه به خوشنویسی توجه بسیار دارد اما فقط می توانید خوشنویسان را در شهر استانبول بیابید و بطورمثال اگر به آنکارا بروید مردم آنجا خیلی خوشنویسی را نمی شناسند و حتی شاید اگر به دست آنها دهید آنرا وارونه بگیرند. ترکیه چنین وضعیت دارد اما از آنجا که سازمان ها و نهادها را در اختیار گرفته در بین کشورها جایگاه بالایی پیدا کرده است. البته ایران هم جایگاه خودرا دارد او اگر هم چنین است به سبب قدمت هنر خوشنویسی و کارهای انجمن خوشنویسان و تلاش آنهایی است که از آن دفاع کرده اند.
وی بیان کرد: این مساله را وقتی در جشنواره های خارجی هستیم، بیشتر می بینم چونکه کشورهای شرکت کننده به همراه سفیرهایشان در رویدادها شرکت می کنند اما ایران نماینده ندارد. گویی ما یتیم هستیم و فقط به اعتبار و پشتوانه تاریخی مان است که جایگاه مان را حفظ نموده ایم.
شیرازی در ادامه به موضوع ثبت جهانی خوشنویسی طی روزهای گذشته پرداخت و اظهار داشت: آنچه در رسانه های ما منتشر نمودند این بود که خوشنویسی به نام ایران است که درست نیست. ما پاسداری از خوشنویسی را ثبت کرده ایم که البته ترکیه هم چنین درخواستی داشته. به نظرم همین ثبت هم خوب است چون ما طی حضور در محافل بسیار تنها هستیم.
در ادامه صندوق آبادی در پاسخ به پرسشی در خصوص این که انجمن خوشنویسان بطور واضح طی چند دهه گذشته روی چه مواردی کار کرده که حال مقتدر است، اظهار داشت: ما در انجمن مبحث مهم کیفیت را داریم و بطور جدی روی این رسالت کار کرده ایم. رسالت ما در دو بخش است؛ اول حفظ میراث باارزش و گرانبهای گذشته مان است و انجمن باید حافظ این گنجینه باشد تا از بین نرود. انجمن خوشنویسان ایران هفتاد و یک سال است به همت استادان بزرگ حیات دارد. دوم، مساله ترویج خوشنویسی است که همیشه مورد توجهمان بوده است و می توان گفت انجمن در این بخش نقش با اهمیت و قابل توجهی داشته است. تلاش ما ترویج اصولی خوشنویسی است و نتیجه این روند وجود جوانانی است که آثار درخور ارائه می کنند و جالب این که تعدادی از آثار آنها از آثار گذشتگان هم بهتر است. بنا به همین دلیلهای معتقدم خوشنویسی از نظر کیفی دوران طلایی خودرا سپری می کند.
وی همین طور درباره نقش انجمن خوشنویسان ایران در ثبت خوشنویسی اظهار نمود: موضوع این است که ما همه امکانات و ارتباطات تشکیلاتی برای ثبت را در اختیار نداریم. ما فقط می توانیم متقاضی و درخواست دهنده باشیم و جز این کار دیگری نمی توانیم نماییم. واقعیت این است که با برای ملاقات با فلان مسئول باید وقت بگیریم و این دیدارها روال دارد و به آسانی صورت نمی گیرد. ما از طرفی جایگاه تشکیلات اداری هم نداریم که چنین مشکلاتی سر راهمان وجود دارد. ما نمی توانیم به آسانی به میراث فرهنگی و یونسکو برویم و با مسئولان دیدار داشته باشیم. همه این موارد وجود دارد و کسی به آنها توجهی ندارد. تقاضای ما این بوده که باید حافظ گنجینه های ملموس و ناملموس خود باشیم و آنچه از دستمان برآمده حفاظت بوده است.
نایب رییس انجمن خوشنویسان ایران همین طور بیان کرد: این، وزارت میراث فرهنگی، وزارت ارشاد و نمایندگی یونسکو هستند که ابزار و امکانات لازم را در اختیار دارند و باید پیگیر امور باشند. انجمن خوشنویسان در ثبت های دیگر مشارکت داشته و برای به نتیجه رسیدن آنها تلاش نموده است. بعنوان مثال ثبتی چون روش میرعماد و روش استاد امیرخانی با تلاش انجمن خوشنویسان ایران ثبت شده است. واقعاً هرکجا از ما خواسته اند حضور یافته ایم و تلاش نموده ایم کار مثبتی انجام دهیم.
وی در پاسخ به پرسشی در خصوص این که نمایندگی یونسکو در ایران با دبیری حجت الله ایوبی چقدر با انجمن خوشنویسان تعامل داشته است، اظهار داشت: ما جلسه ای با حضور آقای ایوبی برگزار کردیم و ایشان در همان نشست اصرار کرد که گزارشی از روند ثبت پاسداری از خوشنویسی و دیگر اتفاقات مربوطه ارائه خواهد شد. بطور کلی مسئولان نمایندگی یونسکو گفتند طی روندی مطرح شده که عنوان پاسداری از خوشنویسی موضوعی است که به جز ایران و ترکیه شانزده کشور دیگر نیز برای آن درخواست داده اند. آنچه وجود دارد این است که مقوله پاسداری موضوعی مشترک است و نمی توانیم بگوییم کشورهای عربی خط و خوشنویسی ندارند. به هر حال کشورهای دیگر هم خوشنویسی دارند و دارای سوابقی هستند و نمی توانیم آنها را نادیده بگیریم.
صندوق آبادی اشاره کرد: ما همچنان تاکید داریم تا کمیته ای تخصصی شکل گیرد تا علاوه بر مسئولان مربوطه در ارشاد و یونسکو افراد هنرمند و متخصص در آن حضور داشته باشند، بلکه پرونده خوشنویسی سر و سامان یابد. خوشنویسی طی هفتاد سال قبل با تلاش اعضا و همه خوشنویسان در شهرها و تهران به لحاظ فرهنگی عمومیت بیشتری پیدا کرده است.
وی درباره تعامل نمایندگی یونسکو برای ثبت خوشنویسی با میراث فرهنگی نیز اظهار داشت: آقای ایوبی گفتند که از ابتدا با میراث فرهنگی کار کرده اند و انجمن خوشنویسان باید پرونده هایی را به آنها ارائه نماید. این طور نبوده که ما همه پرونده ها را ارائه نماییم و یک سری پرونده ها را خودشان تهیه کرده اند. آنها از وجود خوشنویسانی بهره برده اند که مورد وثوق ما نیستند! اما به هر حال آن بخش هایی که از انجمن تقاضا داشته اند را پیدا کرده و ارائه نمودیم. اما این را تکرار می کنم که این مساله ثبت خوشنویسی ده سال است دغدغه ماست.
حجت الله مرادخانی مدرس دانشگاه و پژوهشگر هنری در بخش دیگری از این جلسه از نحوه اطلاع رسانی در مورد آنچه که در یونسکو اتفاق افتاده به شدت انتقاد نمود و اظهار داشت: چرا کاری که صورت نگرفته را ما به خطا معرفی کنیم؟ خصوصاً موضع گیری شخص وزیر میراث فرهنگی افکار عمومی را گرفتار اشتباه کرده است. گزارش یونسکو روی سایتش وجود دارد و در دسترس همه است و هیچ نیازی به گزارش های دیگر نیست. در این گزارش کاملاً ذکر شده است چیزی که به اسم ایران به ثبت رسیده در بخش فعالیت خوب (GOOD PRACTICE) است و با عنوان «برنامه ملی خوب در حوزه حفاظت از هنر خوشنویسی در ایران» است که کلمه حفاظت متن اصلی را به اسم پاسداری ترجمه می کنند.
وی افزود: چیزی که در مورد کشورهای عربی اتفاق افتاده «خوشنویسی عربی» است که شانزده کشور آنرا ثبت کرده اند که این ثبت شامل دانش ها، مهارت ها و فعالیت ها و اقدامات می شود؛ یعنی همه آنچه که به یک عنصر فرهنگی می تواند مربوط شود این کشورها در مورد خوشنویسی عربی به ثبت رسانده اند. کشور ترکیه هم «حسن خط» را با عنوان خوشنویسی سنتی در هنر اسلامی به اسم ترکیه به ثبت مستقل رسانده است و چیزی با عنوان «خوشنویسی پارسی» یا «خوشنویسی ایرانی» بعنوان یک عنصر فرهنگی به ثبت نرسیده است.
این پژوهشگر هنری با تاکید بر این که این گزارش در سایت یونسکو بطور کامل وجود دارد اظهار نمود: بر همین اساس، چند سوال در مورد این برنامه پاسداری قابل طرح است. اول این که ما برنامه ملی پاسداری از هنر خوشنویسی اصلاً نداریم! اگر داریم نسخه ای از آنرا در ارائه نمایند تا ما هم ببینیم. وقتی ما از چیزی به اسم سند یا برنامه ملی یاد می نماییم به این معنا است که باید در یک مرجع یا نهاد بالادستی مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی یا مشابه آن به ثبت رسیده باشد و حدود، زمان بندی و برنامه های کمی و اهداف کیفی اش و آینده آن در ۱۰ الی ۱۵ صفحه مشخص شده باشد و اصلاً چنین چیزی وجود ندارد. این یک ایراد جدی است که به این پرونده ارسال شده است و فقط شرح خدمات بهادار انجمن خوشنویسان که طی چند دهه اخیر انجام داده را مکتوب کرده اند و به یونسکو ارائه کرده اند.
وی اظهار داشت: جالب این که خدماتی که سایر نهادها و انجمن ها انجام داده اند هم اصلاً در این گزارش دیده نشده است اما انگار که در این پرونده «خط» را با «خوشنویسی» اشتباه گرفته اند، چونکه در آنجا به خط تحریری هم با عنوان خوشنویسی اشاره شده است.
مرادخانی در آخر با طرح این پرسش که ایراد جدی تر این پرونده کجاست، اظهار داشت: در عنوان این پرونده آمده است خوشنویسی «در» ایران! مگر خوشنویسی هنری عاریتی است که از این عبارت استفاده شده است!؟ اساتید به خوبی گفتند خوشنویسی متعلق به ایران است و به عقیده من در آوردن این عبارت «در» کاملاً مصلحت اندیشی شده است تا خاطر کشورهای عربی یا ترکیه مکدر نشود؛ وگرنه این عنوان با چنین قیدی کاملاً بی مدلول است.
صندوق آبادی نیز در ادامه این بحث اظهار داشت: اتفاقاً ما هم همین سوال را داشتیم. ما وظیفه خودمان را انجام می دهیم و این دغدغه ۱۰ ساله ما بوده که باتوجه به سابقه مان، خوشنویسی مورد وثوق قرار بگیرد.
علی شیرازی در آخر به نکته ای در حوزه خط نستعلیق و خوشنویسی ایرانی اشاره و بیان کرد: برخی خطوط در همه کشورها مشترک است. خط نستعلیق را در خیلی از کشورهای عربی بنام خط خوشنویسی ایرانی می شناسند. نستعلیق را همه می نویسند اما می دانند متعلق به ایران است و ما حتی از دستاوردهای خودمان نیز نتوانستیم بهره ببریم.