نی نوای حسین علیزاده یا سوگواری با گیتار؟!

به گزارش آتلیه دات کام، موسیقی های مذهبی، بخش مهمی از رپرتوار موسیقی ایران را تشکیل می دهد. دراین میان ایام عزاداری امام حسین(ع) سهم بزرگ تری دارد اما این موسیقی مذهبی که حالا دارد به موسیقی پاپ ـ مذهبی تبدیل می شود طی ۱۰۰ سال قبل دستخوش تغییرات فراوان شده است.

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از ایسنا، شادی و سرگرمی تنها کارکردهای موسیقی نیستند؛ بلکه هر جزء موسیقی یک خصوصیت خاص و منحصر به فرد دارد. موسیقی می تواند با یک مضمون احساسی و عاطفی به خوبی با مسائل مذهبی نیزعجین شود و احساسات را بگونه ای که از سیطره کلام خارج کند. اما آن چه اینروزها بیشتر در مراسم سوگواری می بینیم، فاصله بسیاری با موسیقی آیینی و یا مذهبی دارد.
نادر مشایخی چندی قبل در گفتگو با ایسنا گفته بود که «عاشورا در فرهنگ ما ایرانیان، یکی از مهم ترین، معنوی ترین و عاطفی ترین وقایع تاریخی بشمار می رود و تأثیرات بسیاری هم در زندگی ما داشته است؛ بنابراین می توانیم با بهره گیری از موسیقی، خیلی بهتر و استادانه تر به شرح رشادت ها و حماسه های آن بپردازیم.»
اما مساله ای که شاید پس از این نقل قول در ذهنمان متبادر شود، اینست که ما اینروزها چقدر با موسیقی استادانه و عمیق فاصله داریم؟
پیش تر طی گزارش ها و مصاحبه هایی با هنرمندان مختلف به بحث و گفتگو در رابطه با استفاده از موسیقی در روزهای سوگواری و علت ابتذال برخی نوحه ها پرداخته بودیم. حال که ایام عزاداری حسینی قرار داریم، می خواهیم نگاهی داشته باشیم به نقدهایی که بر سر این گفت وگوها وجود دارد.
در ابتدا می توانیم به صحبت های مهیار علیزاده ـ آهنگساز ـ بپردازیم که در رابطه با برگزاری کنسرت در روزهای عزاداری بیان کرده است که «مناسبت های مذهبی در انجام فعالیتهای موسیقایی تضاد وجود دارد؛ چون که برگزاری کنسرتهای متناسب ایام محرم و صفر همانند کنسرتهای ارکستر ملی و یا ارکستر سمفونیک تعطیل می شود ولی تمام تئاترها به فعالیت خود ادامه می دهند و حتی بعضی از آنها دارای موسیقی شاد هستند.»
حال او برای حل این مسأله برگزاری کنسرت ها و فعالیتهای موسیقی تخصصی مذهبی را پیشنهاد داده است که البته منظورش از موسیقی مذهبی صرفاً نوحه خوانی و یا مداحی نیست بلکه وجوه دیگر را هم شامل می شود.

موسیقی مذهبی یک ژانر نیست
اما رضا مهدوی - نوازنده و منتقد حوزه موسیقی - اعتقاد دارد که «موسیقی مذهبی» مناسبتی نیست و یک ژانر به شمار نمی آید؛ بلکه این کلام است که مبحث را جهت دهی می کند؛ به همین جهت بیان می کند که هر نوعی از موسیقی می تواند در خدمت مذهب قرار گیرد و شنونده با آن، احساس قرابت دینی کند. بر این اساس، می توانیم در روزهایی که عرف نیست هم اجرای صحنه ای موسیقی داشته باشیم، بخصوص این که رادیو و تلویزیون بعد از دهه اول محرم، همه نوع موسیقی ای پخش می کند. حال این کنسرت ها می تواند چه در ارکستر سمفونیک تهران، چه در ارکسترهای مجلسی و چه در گروههای مدرن و پاپ با مبحث موسیقی عاشورایی برگزار گردد.

اثر مذهبی را در هر قالب موسیقی میتوان تولید کرد
بهزاد عبدی ـ آهنگساز ـ هم در این حوزه گفته است که «یک مداح تمام تاثیرش را با مداحی در قلب مردم می گذارد و یک موسیقی دان با ساز و ارکسترش اثر مذهبی تولید می کند و در قلب مردم اثرگذار می شود.»
این هنرمند با اعتقاد به این که میتوان در تمام قالب های موسیقی، اثر مذهبی تولید کرد و در روزهای محرم و صفر اجرای صحنه ای داشت، بیان نمود: ما از نظر محتوایی تولید خوب داریم، اما استراتژی غلطی در این حوزه وجود دارد که این تولیدات خوب به گوش مردم برسد. گاهی اوقات اشعار مداحی ها خیلی گرفتار اشکال هستند و حتی لحن های محاوره ای دارند. این گونه اشعار و لحنی که در آنها وجود دارد در شأن خاندان امام حسین (ع) نیست. سال هاست در رابطه با بد بودن مداحی ها تذکر می دهم ولی کسی توجه نمی کند.

«مداحی پاپ» چگونه رایج شد؟
علی شیرازی ـ آوازپژوه ـ از زاویه پاپ محور بودن نوحه ها به این امر پرداخته و در رابطه با رواج مداحی پاپ گفته است که «شاید با رسیدن به دنیای جدید و ظهور نسل های تازه، دیگر کمتر کسی از میان این جمع حال و حوصله آموختن ردیف و به کار بستن نکات دقیق و عمیق هنری و علمی موسیقی آوازی ایران زمین را در خود می دید. بر همین اساس، ساختن نغمه های مرثیه گون بر پایه ردیف هم به تاریخ پیوست و به جای آن، مداحان روز کوشیدند از آهنگ ترانه های روز ـ حتی ترانه های خوانندگان لس آنجلسی ـ سود ببرند و حداکثر این که کوشیدند شعرهای این ترانه ها را تغییر دهند و با مرثیه های مخصوص عزاداری تطبیق دهند و به قولی شعر را به آهنگ برداشت شده بخورانند.»
این آوازپژوه همینطور بیان نمود: بدین سان میتوان گفت از دهه ۱۳۷۰ به این طرف نوعی ساده گیری بر این مدل از خوانندگی حکم فرما شد و زیبایی آهنگ های قدیمی آیین عزاداری جایش را به تقلید و تکرار آهنگ های پاپ روز داد. بعد هم که خود مداحان جدید اصطلاح مداحی پاپ و غیر از آنرا باب کردند و معمولا کسی را دیدیم که کنار مداح اصلی ـ میکروفون در دست ـ به بازتولید صدای سازهای کوبه ایِ موسیقی پاپ با دهانش مشغول می باشد.

روضه خوان ها از لحن سنتی استفاده نمی کنند
متین رضوانی پور ـ پژوهشگر و مولف کتاب های نوحه خوانی ـ در رابطه با برگزاری اجرای صحنه ای در این ایام بیان کرده است: «مردمی که به هر علتی علاقه ندارند، به هیات بروند، می توانند به شکل آرام تری مانند شنیدن موسیقی، برای امام حسین (ع) سوگواری کنند، از طرفی آهنگسازها و نوازندگانی که از این طریق امرار معاش می کنند و در این دوماه بی کار می شوند، کاری خواهند کرد.
این پژوهشگر افزود: میتوان در همه قالب های موسیقایی، اثر عاشورایی تولید کرد. فرهنگ ما کلیشه ای نیست و هیچ قاعده خاصی برای این کار وجود ندارد. عده ای نوحه های سنتی را به روز می خوانند، اما این کار باید برحسب شرایط جامعه باشد و از سویی باید دید که تأثیرگذاری آنها به چه صورت است.
رضوانی پور در گفتگوی دیگری با در رابطه با علت کیفیت پایین نوحه های امروزی گفته است: «کسانی که از طریق نوحه خوانی و یا حتی ساخت موسیقی در ژانرهای دیگر کسب درآمد می کنند، به دنبال مخاطب هستند؛ به همین علت خویش را با سلیقه مردم تطبیق می دهند و به دنبال این نیستند که سلیقه مخاطب را بالا ببرند.»
او تاکید کرده که بحث ایجاد تغییرات در موسیقی مذهبی یک صدمه شناسی ملی است؛ چونکه کل جامعه درحال رفتن به این سمت است.
این پژوهشگر همینطور در جای دیگری گفته که نوحه ها و مداحی هایی که در سالهای اخیر ایجاد می شود را کودکان هم می توانند اجرا کنند و نمی توان نام این قطعات را هنر گذاشت و البته تاریخ مصرف کوتاهی خواهند داشت.



وقتی مداحان با موسیقی آشنا نیستند
بهروز وجدانی ـ پژوهشگر موسیقی ـ هم در رابطه با علت کیفیت پایین مداحی های امروزی گفته است: زمانیکه مداحان با موسیقی آشنا نیستند و از آن چیز بخصوصی نمی دانند، نتیجه اش مداحی های بی کیفیتی می شود که مشخص نیست از ترانه کدام خواننده درجه پایین برداشته اند. گرچه که در گذشته در ماه محرم، همراه بودن موسیقی با اشعار فارسی سبب تأثیرگذاری بیشتر می شده است.

زمانی تصنیف و آوازهای استادان موسیقی ایران در تعزیه ریشه داشت
علی مغازه ای هم برخوردار نبودن از خلاقیت و دانش کافی را دلیل اصلی می داند و می گوید: «برخی از سازندگان مرثیه ها به سبب نداشتن خلاقیت و دانش کافی و با علم بر این که در زمان حاضر یک سری ملودی ها که در ژانرهای دیگر موسیقی همچون موسیقی عامه پسند طرفداران بیشتری دارند، کلام و پیام مذهبی را روی آن ملودی ها سوار می کنند، بدون این که توجه باشند جامعه ملودی و ریتم اصلی را به خاطر می آورد.»

فقط مانده برای سوگواری ها گیتار بیاورند!
هوشنگ جاوید ـ پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی ـ اعتقاد دارد که برای فعالیت در حوزه موسیقی مذهبی ابتدا باید جامعه را با یک مفهوم درست از این نوع موسیقی آشنا سازیم و سپس به سراغ تولید موسیقی در این عرصه برویم؛ چونکه اگر تلاشی برای شفاف سازی مفهوم آن نکنیم نتایج جبران ناپذیری خواهد داشت.
وی همینطور گفته است: آن چیزی که من تاکنون از اجراهای مذهبی و یا متناسب با ایام سوگواری دیده ام، هیچ کدام با یک تعریف درست از موسیقی مذهبی هم خوانی نداشتند. بگونه ای که حتی سازهایشان هم اروپایی بود. حتی اگر بخواهیم در این ایام یک کنسرت موسیقی ایرانی داشته باشیم باید این کار را متناسب با روزهایی که در آن هستیم انجام دهیم؛ البته این امر برای خیلی ها حائز اهمیت نیست و متناسب بودن را خیلی نمی پسندند، چونکه اصولا در همه ی اشکال هنر یک نوع جلوه ی اعتراضی وجود دارد و همین جمال اعتراضی در هنر می تواند سبب اتفاقات زیادی شود.
«نوحه خوانی و شرکت در دسته های سینه زنی و زنجیرزنی از بخش های اصلی مراسم سوگواری حسینی است. امروزه می بینیم که این دسته ها با طبل های بزرگ و سیستم های صوتی قوی همراه هستند و سر و صدای زیادی را به راه می اندازند. از طرفی بارها مشاهده شده است که مداحان روی ملودی و ریتم آهنگ های لس آنجلسی یا پاپ داخلی اشعار مذهبی می گذارند و در مراسم های سوگواری اجرا می کنند. فقط مانده برای سوگواری ها گیتار بیاورند!»

سال هاست کسی به تذکرهایم توجه نمی کند
علیرضا میرعلی نقی ـ پژوهشگر موسیقی و منتقد هنری ـ در رابطه با مداحی هایی که در روزهای محرم و صفر در مجالس سوگواری صورت می گیرد، گفته است: من مداحی های امروز را به سبب این که از اصل و ریشه خود دور شده و به یک تغییر خیلی بد از موسیقی های پیش پا افتاده فارسی خارج از کشور تبدیل گشته اند، نمی پسندم. این مداحی ها به هیچ عنوان فضای مذهبی را تداعی نمی‎ کند و اساسا دارای روح مذهبی نیستند.
او در رابطه با کاهش اجراهای صحنه ای در روزهای سوگواری و کیفیت مداحی ها توضیح داده است: به نظر من نبود اجراهای صحنه ای متناسب با ایام سوگواری، بیشتر از آنکه تقصیر هنرمندان باشد، به خاطر ضعف های مدیریتی موجود است.

کنسرت مذهبی به حمایت نیاز دارد
عاصمه فندرسکی ـ پژوهشگر موسیقی و مدرس آواز ـ هم گفته است که برگزاری کنسرت مذهبی در کشور ما شدنی است اما برای بلیط فروشی به مشکل بر خواهد خورد؛ چونکه اسپانسرهای خصوصی خیلی تمایلی به پشتیبانی از کنسرتهای مذهبی ندارند و این کار به حمایت دولت نیازمند است.

در ایام عزاداری آثار ارکسترال را اجرا کنیم
آرمان مهربان ـ آهنگساز ـ اعتقاد دارد که در روزهای عزاداری میتوان آثار ارکسترال را اجرا کرد؛ خصوصا زمانیکه ملودی ها بر اساس ردیف آوازی باشد که اجرای آن با ارکستر خیلی بهتر خواهد شد.
این هنرمند همینطور در رابطه با ساخت آثار با کیفیت موسیقایی مناسب این ایام بیان می کند: «برای ساخت آثار خوب و مناسب این ایام، اگر مقرر است از آثار قدیمی تر استفاده شود، شیوه تنظیم باید به روشی باشد که مزاحمتی برای زیبایی های اصل اثر نداشته باشد.»

در ایام عزاداری آثاری چون «نینوا»ی حسین علیزاده اجرا شود
مهدی محمدی ـ خواننده و مدرس آواز ایرانی ـ در رابطه با برگزاری کنسرت در روزهای عزاداری بیان می کند: میتوان پروژه هایی همچون «اپرای عاشورا» و حتی کارهای محدودتر و کوچک تری نسبت به یک کنسرت با ارکستر بزرگی مانند ارکستر سمفونیک را با گروههای موسیقی ایرانی و با اجرای تصنیف هایی که مشکلی برای اجرا در این ایام ندارند و البته کارهای بی کلامی مانند اثر «نینوا»ی استاد حسین علیزاده، به روی صحنه برد.

راهکار سواد موسیقایی است
سیدمحسن حسینی ـ خواننده آواز ایرانی ـ ساخت آثار موسیقی با کیفیت و فاخر چه در حوزه مذهبی و چه در حوزه های دیگر را نیازمند سواد موسیقایی افرادی دانسته که در پروژه مشارکت دارند. به عقیده او اگر آهنگسازی سواد موسیقایی داشته باشد و تجربه ساخت فضاهای مختلف را داشته باشد، خواننده ای شناخت موسیقی داشته باشد، ردیف های موسیقی را نزد اساتید خوب آموخته باشد، صداسازی کار کرده و لحن صدا را بشناسد و شاعر هم شعر خوبی بسراید، کار خوبی ایجاد می شود.

مسئولان گوش جامعه را بی صاحب نگذارند
محسن رجب پور ـ تهیه کننده موسیقی ـ هم تعطیلی موسیقی در این ایام را یک معضل شمرده و توضیح داده است: بعد از تمام شدن دهه اول محرم که صدای سوگواری ها می خوابد، به مدت یک ماه گوش شنیداری جامعه خالی می ماند. آن وقت چه به خورد آن می رود؟ چیزی که از نظر شرع و قانون، مناسب نمی باشد. من از مسؤلان و ارکان حوزه فرهنگ می خواهم که گوش جامعه را بی صاحب نگذارند.
او در رابطه با یکی از ضعف های مدیریت موسیقایی کشور بیان کرده است: از هنر موسیقی بهره برداری های مختلف نمی گردد. یکی از این بهره برداری ها، داشتن اجراهایی متناسب با مراسم مختلف مانند ایام فاطمیه، رمضان و ماه های محرم و صفر است. ما در طول سال، چهارماه به صورت کامل از اجرای صحنه ای جلوگیری می نماییم. اگر بتوانیم اشعار عاشورایی را قالب پاپ یا سنتی اجرا نماییم، حتما نتیجه مثبتی خواهد داشت. البته وقتی اعلام می کنند که استفاده از ادوات موسیقی ممنوع می باشد، دست و پای آدم را می بندند. اگر وزارت ارشاد مشکلی با این مورد نداشته باشد، هنرمندان و تهیه کنندگان به این سمت می روند. بعضی آدم های سختگیر را در این عرصه داریم که با برخی بیان ها، کل جامعه را تحت تأثیر قرار می دهند.



پیوند موسیقی دستگاهی و مذهبی سبب تولید آثار فاخر می شود
محمدسعید شریفیان ـ آهنگساز ـ هم پیوند باردیگر میان موسیقی مذهبی و دستگاهی ایران را سبب به وجود آمدن آثار فاخرتر در این حوزه دانسته که در سلیقه و ارتقای فرهنگی تأثیر می گذارد.
او با اشاره به اینکه موسیقی آن چیزی نیست که صرفاً روی صحنه ایجاد می شود، افزود: متاسفانه آن قدر سواد اجتماعی پایین است و کم کاری در بین برخی مدیران فرهنگی وجود دارد که تا امروز نتوانسته اند متوجه شوند که این گونه نیست موسیقی در این دو ماه تعطیل شود. ایرادی ندارد که اجرای صحنه ای موسیقی با وجود یک سری ملاحظات و حفظ شأنیت روزهای سوگواری ادامه داشته باشد، چونکه موسیقی بخشی از حیات انسان و اجتماع است.

موسیقی ردیفی تحت تاثیر تعزیه شکل گرفت
ایرج نعیمایی ـ پژوهشگر موسیقی ـ ضمن اشاره به انتقاد فعالان فرهنگی در رابطه با آفت اشاعه برخی اشعار و موسیقی های سخیف در مراسم سوگواری، اظهار داشت: در فرهنگ عاشورایی شاهد نوعی از فعالیتهای موسیقیایی هستیم که نه تنها اصالت و هویت ندارد، بلکه با مبحث عزاداری امام حسین ضد السلام هم متناسب نیست. این اشعار محاوره و سخیف که با ادبیات و شعر فاخر ما هیچ ارتباطی ندارد، توهین به باورهای مردم است.
به قول او، اشاعه موسیقی و اشعار سخیف یکی از خصوصیت های اصلی عدول و خروج جریان عاشورایی از اصالت های خود است، اصالت هایی که به باورها، آداب و سنن و ملیت ما برمی گردد. در سالهای اخیر تحت تاثیر فضاهای ارتباطی و رسانه های مجازی، نوحه گری و مراسم عاشورایی تحت تاثیر جریان انحرافی قرار گرفته که این انحراف تنها در اشعار نیست.





منبع: atolieh.com