در نشست آرایه های معماری و میراث ناملموس مطرح شد

یک پیشنهاد برای ثبت جهانی

آتلیه دات کام: به گزارش آتلیه دات کام، یک پژوهشگر آرایه های معماری با اشاره به کم توجهی هایی که به آرایه های معماری در دانشگاه ها و هنگام حفاظت و ثبت شده است و با تأکید بر ضرورت ثبت جهانی آنها، اظهار داشت: هر چقدر به گز و سوهان و شیوه تهیه آنها اهمیت دادیم به آرایه های معماری اهمیت ندادیم و در حق آن ظلم کردیم.

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از ایسنا، شورای ملی موزه ها (ایکوم ایران) در ادامه نشست های هفتگی به بررسی «آرایه های معماری و میراث ناملموس» پرداخت که یاسر حمزوی ـ عضو شورای فنی گروه حفاظت ایکوم ایران، بهنود گوهربین ـ سرپرست کارگروه حفاظت آرایه های معماری گروه حفاظت ایکوم ایران -، احمد محیط طباطبایی ـ رییس کمیته ملی ایکوم - و علیرضا قلی نژاد ـ عضو شورای ملی موزه ها در ایران (ایکوم) ـ از سخنران های آن بودند.
یاسر حمزوی ـ عضو شورای فنی در گروه حفاظت ایکوم ایران و مدرس آرایه های معماری ـ در سخنانی اظهار داشت: شاید تا ۱۵ سال پیش به آرایه های معماری، تزئینات وابسته به معماری می گفتند، اما امروزه متوجه شده اند که این تزئینات وابسته به معماری نیستند، بلکه جزئی از معماری هستند و همین شد که واژه «آرایه های معماری» جایگزین شد. حال برای حفظ این آرایه ها چهار بخش مدنظر است؛ اول بخش مادی است، یعنی اثری که ما می بینیم؛ دوم استادکارانی هستند که این آرایه ها را خلق کردند؛ سوم منابع مکتوب هستند که برای شناخت بیشتر آثار به این منابع رجوع می نماییم و بخش آخر شیوه ها، دانش، رفتار و آداب عمل آوری این آرایه هاست، که این بخش همان میراث ناملموس است و بسیار هم اهمیت دارد و حفظ اثر ملزم به این شیوه ها و دانش اجراست.
او افزود: اگر بخواهیم «آرایه کاشی معرق» را به شیوه سنتی را که قدمت ۷۰۰ ساله دارد، حفظ نماییم باید آثاری که از گذشته باقی مانده است به اضافه شیوه سنتی خلق اثر را حفظ نماییم. این مساله درباره ی دیگر آرایه های معماری صدق می کند و باید در هر مورد از آرایه ها، شیوه اجرا حفظ شود که قسمتی از شیوه های اجرا، انتخاب ماده اصلی اثر است. برای مثال در «قلعه ضحاک» آرایه گچی دوهزارساله داریم و چون در ارتفاع قرار دارد میزان بارش برف و باران و وزش باد بسیار زیاد است، اما این آرایه دوهزارساله دوام آورده است و این به خاطر انتخاب ماده اصلی آنست. بخش دیگری که سبب ماندگاری اثر پس از دوهزار سال شده، عمل آوری ماده آنست، یعنی کاری که استادکار روی این ماده انجام داده و اگر این بخش را که همان میراث ناملموس است، به خوبی نشناسیم نمی توانیم آثاری با چنین ماندگاری خلق نماییم.
حمزوی اضافه کرد: بخش بعدی مرحله اجراست و باید با مطالعات فنی و مهندسی معکوس این مراحل را بشناسیم. در نهایت باید بر حفظ آثاری که باقی مانده و همین طور بر شیوه های سنتی خلق آثار متمرکز باشیم تا بتوانیم آنرا ادامه دهیم و بخش صنعتی نتواند روی این آثار اثر بگذارد و سبب از میان رفتن آنها شود، موضوعی که الان شاهد آن هستیم.
این پژوهشگر آرایه های معماری با اعلان اینکه نکته مهم دیگر انتخاب واژه ها و اسامی آرایه های معماری است، اظهار داشت: وقتی نام یک تکنیک را می بریم طرف مقابل باید با شنیدن آن، تا حد زیادی متوجه شیوه ساخت شود و این مساله به مبحث آموزش خیلی کمک می کند؛ چونکه لازمه آموزش، یک طبقه بندی کامل و دقیق است. درباره آرایه های معماری ایران خیلی خلاصه طبقه بندی هایی انجام شده است اما این که هر اثر را با جزئیات و دقت بررسی و مقایسه کنند هنوز اتفاق نیفتاده است، با اینحال پژوهشگرانی هستند که در این زمینه خوب کار می کنند. در گذشته و شاید همین امروز، وقتی می خواستیم درباره ی معماری صحبت یا اطلاعاتی را گردآوری نماییم به منابع مکتوب ترجمه شده مراجعه می کردیم در صورتیکه وقتی روی اثر بررسی و مطالعه انجام دهیم، متوجه می شویم این اطلاعات گاهی درست و کافی نیست، دلیل اول هم این است که گردآورنده های این منابع، متخصص آرایه های معماری نبودند و زمان کافی جهت بررسی آن نمی گذاشتند.
حمزوی اضافه کرد: زمانی که مطالعه و بررسی انجام نشود کسی متوجه این اشتباه ها نمی شود و همین منبع نسل به نسل منتقل می شود. این مساله حتی درباره ی منابع داخلی هم صدق می کند، برای مثال استاد پیرنیا درباره ی مسجد سرخ ساوه مطلبی نوشتند که بررسی هایم از این اثر مغایر با این مطلب بود. بدین سبب مهمست که به غیر از منابع و استادکارانی که به آنها مراجعه می نماییم، اثر را از نزدیک ببینیم و روی آن مطالعه نماییم.
در ادامه بهنود گوهربین ـ سرپرست کارگروه حفاظت آرایه های معماری در گروه حفاظت ایکوم ایران ـ اظهار داشت: وقتی به اداره ثبت میراث فرهنگی مراجعه کردم، متوجه شدم که نسبتِ ثبت امور فرهنگی و اجتماعی به آرایه های معماری بسیار بیشتر است و تعداد کمی از آرایه های معماری ثبت ملی شده اند، در حالی که مجموع آرایه های معماری در ایران بسیار ویژه و متنوع است. دو گونه آرایه معماری افزوده شده و ساختاری داریم که زیرشاخه های بسیار متنوعی دارند. ممکنست یک شاخه اصلی آرایه ثبت شده باشد، اما تمام زیرشاخه های آن هم امکان ثبت و آموزش دارند. هدف ما از ثبت این آرایه ها، حفظ این یادگاری ها، آموزش و توسعه آن است؛ چونکه خیلی از استادکاران این هنر در شرف بازنشستگی و ازکارافتادگی هستند و آموزش تعدادی از آرایه های معماری ما در سرفصل تدریس دانشگاه ها نیست.
او افزود: برای مثال آرایه «تیشه داری» که چند ماه پیش ثبت گردید در خیلی از خانه های تهران اجرا شده و در سردر یکی از خانه های تاریخی تبریز (خانه بلورچی) هم از این آرایه استفاده شده است. این آرایه هم رو به فراموشی بود و حتی در دانشگاه تبریز که نزدیک همین خانه است، تدریس نمی گردد، اما خوشبختانه در شوشتر امروز شاهد آموزش و توسعه آن هستیم. یا درباره ی مجسمه سازی و نقش برجسته گچی دوره ساسانی و اسلامی بسیار کم کار کردیم و شاید یکی از آرایه هایی است که باید ثبت گردد.
گوهربین اظهار داشت: هر فن معماری نیازمند ظرافت و دقت است و آرایه های معماری در آثار ما بسیار متنوع و از نظر استفاده از ماده و مصالح، فن، تکنیک و استادکاری پیشرفته است، اما حیف است که هنوز نتوانسته ایم این آرایه ها را بصورت یک مجموعه همگام یا مجزا به ثبت جهانی برسانیم و خیلی از آنها را در دانشگاه ها تدریس نمی نماییم، در صورتیکه این توانایی را دارند. هر چقدر به گز و سوهان و شیوه تهیه آنها اهمیت دادیم به آرایه های معماری اهمیت ندادیم و در حق آن ظلم کردیم.
احمد محیط طباطبایی ـ رییس کمیته ملی ایکوم ـ نیز در سخنانی کوتاه و در تایید سخنانی که گفته شد، بیان کرد: آرایه های معماری بسیاری متنوع است، همانطور که اشاره شد آرایه چیزی اضافه بر معماری نیست و در معماری تاریخی ایران، قسمتی از خود معماری است و هر چه بیشتر به گذشته می رویم این مساله به وضوح قابل مشاهده می باشد. همین طور آموزشی که در دانشگاه ها، هنرستان و نزد استادکاران داریم باید با یکدیگر تلفیق شوند و نهادی مانند میراث فرهنگی باید این اقدام را انجام دهد، چون از نهادی مثل میراث فرهنگی انتظار نمی رود دانشگاه بسازد، اما انتظار می رود که هنر سنتی استادکاری را در کنار هنر فارغ التحصیلان دانشگاهی و آموزش مدرن تلفیق کند تا این هنرها احیا شوند. ثبت یک اثر فقط شروع به کار است و برنامه ترویج و گسترش آنرا باید تدوین نماییم.
علیرضا قلی نژاد ـ عضو شورای ملی موزه ها در ایران (ایکوم) ـ نیز از دیگر سخنرانان این جلسه، اظهار داشت: در دوران تاریخی، آرایه های معماری جزئی از معماری بنا بوده و به بخش های کالبدی و پایداری کمک می نماید. وقتی از میراث ناملموس و معماری صحبت می نماییم، گاهی از آن بمنظور آداب عمل آوری معماری برداشت می شود، در صورتیکه یکی از مهم ترین بخش های ناملموس معماری، خاطره ای است که معماری می سازد. یا وقتی درباره ی موزه صحبت می نماییم در ذهنمان کالبدها، سفالینه ها و مجسمه ها نقش می بندد، در صورتیکه امروز می دانیم موزه فرای عناصر مادی است و می توان موزه بدون شیء داشت که چنین موزه هایی از بعد ناملموس بررسی می شوند.
این کارشناس میراث فرهنگی اضافه کرد: در عرصه معماری گاهی از آداب عمل آوری خشت و کاه گل یا آداب مکان یابی صحبت می نماییم، اما بخش دیگر آن خاطره معماری اثر است که مجموعه تمام این ها موزه را هدیه می کند و خیلی از بناهای تاریخی ما با آنکه نام موزه ندارند، اما استعداد موزه شدن را دارند و یا سرمایه های یک موزه را دارند.




منبع: آتلیه دات كام