گفت وگوی آتلیه دات كام با دبیر جشنواره موسیقی فجر:

خیالتان راحت موسیقی رپ خطر ندارد!

آتلیه دات کام: دبیر چهلمین جشنواره موسیقی بین المللی فجر، بتازگی از قصد خود برای شرکت دادن ژانرهایی مثل راک و رپ در جشنواره صحبت کرده است؛ ژانرهایی که هنوز بطور رسمی در کشور ما فعالیت نمی کنند و اجازه اجرای صحنه ای نیز ندارند.

رضا مهدوی که دبیر سی ونهمین دوره از جشنواره بین المللی موسیقی فجر بوده است، در چهلمین دوره از این جشنواره نیز دبیر خواهد بود.
این هنرمند موسیقی که خود سال ها از منتقدان نحوه برگزاری جشنواره موسیقی فجر بوده است، در مصاحبه های اخیر خود از ممانعت برای اجرائی شدن تعدادی از تصمیم هایش برای دوره پیشین جشنواره شکایت کرده بود و از حوزه اختیارات خود به عنوان دبیر این رویداد مهم موسیقی خیلی راضی نیست.
در این راستا، تصمیم گرفتیم با مهدوی پیرامون چند موضوع همچون حضور ژانرهای مختلف موسیقی همچون جَز، راک و رپ در جشنواره، ترس و نگرانی مدیران فرهنگی و هنری از واژه هایی چون راک یا متال، تکنوازی زنان، پایین بودن تعداد سالن ها و... صحبت نماییم که در ادامه مشروح این گفت و گوی ایسنا را می خوانید.
ـ در جایی گفته بودید که لازم است موسیقی جَز، راک و رپ را در جشنواره امسال داشته باشیم، آیا این امر نهایی شده یا فقط در حد یک ایده است؟
خیر؛ ایده بنده است. باید با پدیده های نو رفتار درستی داشته باشیم، یک رفتار عالمانه. این که به اینگونه ها در جشنواره اجازه اجرا داده نشود، درست نیست. خیلی از کنسرتهای موسیقی که به اسم پاپ برگزار می گردند، لزوما پاپ نیستند ولی همه این اجراها روی کاغذ به اسم موسیقی پاپ مجوز می گیرند. جشنواره محل جشن بزرگ است و همه باید حضور داشته باشند.
درباره ی موسیقی رپ اما می توان آنرا بومی سازی کرد و از اسمش نترسید. جشنواره بین المللی موسیقی فجر بهترین زمان آزمون و خطاست که به اجراکنندگان رپ اجازه دهیم با محتواو هویت ایرانی اجرا داشته باشند و زمانی که مطمئن شویم این کار خطری ندارد، خیال مسئولان هم راحت می شود.
البته این ایده قبل از من هم مطرح شده بود که چند سال پیش در برج آزادی و فرهنگسرای ارسباران اجراهای راک و تلفیقی انجام شد ولی بنابر دلایلی نامعلوم دیگر اجازه این کار را ندادند. سال قبل به جز یک اجرای تریو جَز که برگزار گردید، قصد استفاده از دیگر گونه هایی که نام برده شد را هم داشتیم، حتی گروه ها را معرفی کردیم ولی استقبال و موافقت نشد.
امسال که اما بحث «وفاق و آشتی ملی» است باید از بستر جشنواره برای حضور گونه های مختلف موسیقی که تا حالا در جشنواره نداشته ایم، استفاده کنیم؛ برای اینکه در ایران جشنواره مستقل پاپ و تلفیقی نداریم که بتوانیم اینگونه های موسیقی را گرد هم بیاوریم.
البته منظور از موسیقی تلفیقی، موسیقی فیوژن و چند فرهنگی یا حضور گونه هایی از موسیقی است که تا حالا در جشنواره حضور نداشته اند.
ـ به موسیقی رَپ اشاره کردید. این نوع موسیقی در همه جای دنیا و حتی ایران که بصورت زیرزمینی ایجاد می شود، اعتراضی یا دارای محتوایی است که در فرهنگ و دین ما پذیرفته شده نیست. آیا بومی سازی آن موجب لطمه به ماهیت این نوع از موسیقی نمی شود؟
دو ماهیت بر این نوع گونه موسیقی وجود دارد؛ «یک، فرم اجرا است که پیوسته گفته می شود، لحن آهنگین دارد و یک جور گفت آهنگ و به صورتی شاید بتوان گفت همان بحر طویل خودمان در موسیقی مذهبی شادیانه است که مداحان قدیم می خواندند» و «بُعد دیگر آن مباحث اعتراضی و ازنوع خشن است» که ضرورتی ندارد به آن بپردازیم.
بسیاری دوست دارند رَپ غیراعتراضی بخوانند و از مایه کلامی آن استفاده کنند، که این نوع استفاده از رَپ نمی تواند ایجاد نگرانی کند و با خیال آسوده می توانیم از آن در جشنواره ها استفاده نمائیم.
چندین سال پیش در دهه ۸۰ رضا عطاران در فیلم و سریال تلویزیونی چنین کاری را کرد که گرته برداری قشنگی بود و گمان کردیم فضا باز می شود که نشد!
جشنواره حالا فرصت خوبی است تا آن چه را که بی جهت سبب نگرانی مسئولان شده است، بومی سازی و به نفع خودمان بهره برداری نماییم. بومی سازی هر موضوعی به نفع مملکت ماست و البته اگر به اصل ماهیت آن لطمه بزند جای نگرانی نیست که غربی ها چه فکر می کنند؟ مگر آنها بفکر ما هستند؟
ـ با عنایت به صحبت هایی که درباره ی موسیقی رَپ شد، بتازگی معاون امور هنری درباره ی کارگروه صدور مجوز رپ صحبت کرده بود. اطلاعی از این کارگروه دارید؟
اطلاعی ندارم، ولی به احتمال زیاد پایان این کارگروه نیز همانند کارگروهی خواهد شد که منتظر بودیم برای سند ملی موسیقی تشکیل گردد، ولی نشد.
ـ مسئله ای که در ارتباط با دعوت از گروههای راک ایرانی وجود دارد این است که خیلی از آنها آثارشان مجوز ندارند، اثرشان به زبان انگلیسی است و یا فقط آثار بزرگان موسیقی راک جهان را کاور می کنند. قصد دارید بنای این کار را به چه صورت بگذارید؟
محدودیت های حاکم در موسیقی، شامل حال خیلی از گروههای دستگاهی نیز می شود که با عنایت به فرم و محتوای کاریشان، نمی توانند روی صحنه بروند. ابتدای دهه ۸۰ به زبان انگلیسی آثار کت استوینس(یوسف اسلام) را انتشار عمومی دادم و تا حالا مشکلی پیش نیامد.
در نخستین تجربه قصد نداریم ۱۰ گروه راک را به جشنواره دعوت نماییم. ابتدا دو سه گروه را انتخاب می نماییم که توسط شورای جشنواره بازنگری می شوند و کم خطرترین و کم لطمه ترین گروه هایی را که فرم اصلی ژانر را رعایت می کنند و کارشان مبتنی بر فرهنگ ما است را حمایت و برایشان اجرا می گذاریم.
البته گروه هایی که به حضور در جشنواره علاقمند هستند، کم نداریم؛ گروه هایی که موسیقی آنها سالم اما متفاوت می باشد و چون تابحال دیده نشده اند، یک نوع حذر و کناره گیری از آنها هست. ولی در نهایت باید این گروه ها را به میدان آورد؛ چون فردا دیگر دیر است و تا حالا هم زمان بسیاری را از دست داده ایم. حرف من موسیقی به شرط سلامت است؛ حال هر گونه ای که می خواهد باشد و به نفع تمامیت ارضی بشود.

ـ آن گروه هایی که آثارشان مجوز ندارد چه؟ آیا امکان حضور در جشنواره را دارند؟

می توانند آثارشان را ارسال کنند، ما بررسی نماییم و شاید در جشنواره مجوز گرفتند.
اگر همه گروههای موسیقی، جشنواره موسیقی فجر را جدی بگیرند، هر ساله درِ جدیدی به روی اهالی موسیقی باز می شود. جشنواره بین المللی موسیقی فجر به ظاهر یک جشن است ولی به لحاظ تخصصی و فنی، می توان کارهای زیادی در آن کرد و لازم است تعدادی از هنرمندان و مسئولان بالادستی در رویکرد خود نسبت به این جشنواره بازبینی جامع داشته باشند.
ـ علت واژه هراسی مسئولان چیست که بطورمثال متال یا هارد راک را موسیقی شیطان پرستی می دانند و هیچ احتمال دیگری را جایز نمی دانند؟ آیا به دلیل ناآشنایی آنها با این نوع از موسیقی ها است؟
با هر گونه موسیقی می توان شیطان پرستی و افکار الحادی را وارد جوامع کرد و به نوع آن موسیقی ربطی ندارد. شاید در اینگونه های موسیقایی، این فرهنگ بیشتر القا شده است که این تفکر وجود دارد. متاسفانه آگاهی کم است و برخی مشاوران تخصصی هم شیطنت هایی می کنند و مدیران را دور می زنند به نفع خود و نه کلان موسیقی در کشور.
فراموش نکنیم که هر نوع از موسیقی جایگاه خودرا در میان مخاطبان دارد و تا آن زمان که در هر ژانر بطور کامل به فرهنگ خودمان دست پیدا نکرده ایم و به همگی امکان فراوانی نداده ایم؛ چرا باید سراغ نمونه های خارجی برویم؟
می توانیم در ابتدا بوسیله جشنواره دو سه نمونه از این گروه ها را به عنوان الگو نشان دهیم و بگوییم که این گروه ها مورد تأیید فرهنگ و سبک زندگی خانواده ایرانی ـ اسلامی باشد؛ برای اینکه تفکر وکارشان مبتنی بر فرهنگ ایرانی است. نباید بترسیم و بالاخره باید به این حوزه ها ورود نماییم، به هر حال که مخاطب این ژانرها را نمی توان کتمان کرد.
ـ چگونه می خواهید این گروه ها را شناسایی کنید؟
در فراخوان می توانیم مشخصا بگوییم چه می خواهیم، فارغ از این که اعضاء گروه چه کسانی هستند. البته که قرار نیست افراد و نامشان برای ما مهم باشد. در داوری ها هم عمدتاً اینطور است که سربرگ ها و اسم ها و داده ها حذف می شوند. کارشناسان کار این گروه ها را به لحاظ هویت موسیقی، کلام، سونوریته، بُعد سیاسی و اجتماعی و نکات فنی کار بررسی می کنند.
وقتی یک شعر و موسیقی مبتنی بر فرهنگ ما خودی سازی شده است، می تواند کافی باشد. حال این که چه افرادی می توانند در جشنواره اجرا کنند، در جای دیگری بررسی می شود که بعدا به دبیر اعلام می شود. البته از بالا دستی های محترم هم تقاضا دارم که بواسطه جذب حداکثری، شعار «آشتی و وفاق ملی» از سختگیری ها بکاهند که با یک نگاه جامع ایجابی و نه سلبی، سطح وسیعی از هنرمندان جوان، کوشا و متعهد و ذوق ورز که اینگونه کارها را دارند در جشنواره داشته باشیم.
می دانم در حوزه سینما، از این گروه ها در مراسم ها و حتی فیلم ها استفاده می شود. حال چرا سینما آنقدر راحت می تواند از گونه های مختلف موسیقی استفاده نماید ولی جشنواره بین المللی موسیقی فجر که باید از خردسالان تا گروههای مختلف را حمایت کند، این امکان را ندارد؟
ـ در جایی گفته بودید که سال قبل اجازه اجرا به یک نوازنده زن ارمنی داده نشده است. البته که این محدودیت ها کما بیش شامل حال زنان موسیقی دان ایرانی می شود، به شکلی که سال قبل شاهد لغو کنسرت علیرضا قربانی بواسطه داشتن نوازنده زن بودیم. چطور می توان مانع این برخوردهای سلیقه ای در جشنواره شد؟
باید به فتاوای مقام معظم رهبری رجوع نماییم. ایشان حتی خوانندگی زن را به شرط نداشتن مفسده دارای مشکل نمی بینند. برخی علما هم همین نگاه را دارند. تکنوازی زنان مانعی ندارد و این نگاه ها سلیقه ای است.
این نگاه ها باید حداقل در جشنواره محدود شود تا بتوانیم از هنرمندان دانشور زن در کشور استفاده نماییم. چه بخواهیم و چه نخواهیم، امروزه بانوان موسیقیدان تحصیل کرده و نخبه ای داریم که در ایران وکشورهای دیگر می درخشند و اگر نتوانیم مسیر را برایشان هموار نماییم جشنواره به یک جشنواره مردانه تبدیل می شود.
در سند موسیقی هم اشاره ای به زنان نشده است، درصورتی که درصد بالایی از ورودی ها و خروجی های کنکور سراسری، دختران هستند. اینها باید محل عرضه داشته باشند و نباید وقتی که کلیه نکات فقهی، پوشش و آداب صحنه را رعایت می کنند به آنها ظلم کرد.
زنان این سرزمین می خواهند از امکاناتی که هست استفاده کنند؛ چونکه مالیات می دهند و سختی های زندگی را تحمل می کنند تا محل رشد و دیده شدن داشته باشند. بستر مناسب این کار هم می تواند جشنواره باشد که باید از تکرار، رهایی پیدا کند و هر سال متفاوت تر از سال قبل باشد. جشنواره باید در عین این که به ریشه ها می پردازد، به جوان ها، نوجوان ها و زنان و دختران ایران هم بیشتر بپردازد.
ـ آیا برنامه ای دارید که در این دوره از برگزیدگان جشنواره موسیقی جوان در جشنواره فجر استفاده کنید تا بدین صورت نه آنها رها شوند و هم فضایی برای دیده شدن داشته باشند؟
خواست قلبی من این است تا برگزیدگان تمام جشنواره های موسیقی کشور از بخش خصوصی گرفته تا دولتی، بتوانند در جشنواره بین المللی موسیقی فجر حضور پیدا کنند.
سال قبل پیشنهاد کردم جشنواره مستقل پاپ ایرانی و تلفیقی را برگزار کنند که خروجی آنها در جشنواره موسیقی فجر مورد داوری و قضاوت قرار بگیرند.
جشنواره موسیقی فجر یک ویترین بزرگ است که می خواهد موسیقی ایران را از تمام قومیت ها در کنار کلیه دانش و تجربیاتی که طی سال ها کسب کرده است، به نمایش بگذارد، ولی به دلیل کمبود سالن و بودجه اندک جشنواره، تنها پنج شب امکان برگزاری اجرا دارد. درصورتی که اگر جشنواره ۱۰ شب بود، می توانستیم از ظرفیت تمام جشنواره های موسیقی در این رویداد استفاده نماییم. برای اولین بار اجرای خردسالان و نوجوانان را دربخش تکنوازی و ارکستربزرگ برقرار کردیم که از تمام نقاط ایران آمدند و موجب تعجب هنرستان های موسیقی هم شدند.
ـ هر نهاد یا سازمان در تهران و شهرستان ها، سالن های مخصوص خودرا دارند که حتی امکان برگزاری کنسرت دارند. قرار نیست با آنها رایزنی هایی صورت بگیرد تا اجازه استفاده از سالن هایشان را به جشنواره بدهند؟ تا حداقل اگر در تهران بخش بانوان داریم، ساعت دو ظهر مجبور به برگزاری کنسرت خود نشوند!
این کار یک انگیزه مدیریتی می خواهد، فردی که برود در استانها و شهرداری ها بچرخد، صحبت کند و علت مشارکت نکردنشان را جویا شود و از آنها بخواهد با هزینه کردن و سالن دادن در جشن انقلاب سهیم شوند.
وقتی که بخاطر بخشنامه، قبل از دبیر جشنواره، رییس جشنواره، رییس سیاستگذاری و دیگر مدیران در رأس تصمیم گیری هستند و دیگر نهادهای نظارتی سخت نظارت دارند، نه انگیزه ای برای دبیر یا مدیر جشنواره باقی می ماند و نه قدرت اجرائی قابل توجهی خواهد داشت.
حال تصور کنید بنده با یکی از مقامات هم صحبت کنم و مشکل هم دوستانه حل شود ولی روی کاغذ به عنوان سند چه خواهد شد و ضمانت اجرائی می خواهد...؟
این ها نکاتی است که سبب لطمه می شود. ۳۰ سال کار مدیریتی کرده ام و به تمام نقاط کشور رفته ام و جشنواره های مختلف برگزار کرده ام. همیشه اختیار داشته و در سطح فرماندار، استاندار و ائمه و مدیران کل هم جلسه ها و همفکری ها داشته ام، آنها را توجیه کرده و کنسرتی را که اجرا نشدنی بود، اجرا کرده ام و برایم کار سهل و روان بوده تا حدودی.
ـ بانک ها، دانشگاه ها و وزارت خانه ها در شهرستان ها قابلیت های خیلی خوبی دارند چرا نباید از آنها استفاده کنیم؟
باید مجدد برای همیشه بخشنامه جشنواره را به لحاظ قانونی و حقوقی اصلاح کرد؛ چون این بخشنامه دارای اشکال است و ضد و نقیض هایی هم دارد تا بتواند در آینده راهگشا باشد در تفویض اختیارات و ریل گذاری صحیح و اصولی با مشارکت همگانی هنرمندان و استادان باارزش موسیقی ایرانی.