معجزه عکاسی از دید کژا سیلورمن

دو ادعا است که پایه‌های درک ما از عکاسی را تشکیل می‌دهند: یکی اینکه عکس پیوندی به گذشته‌است و دومی این‌که یک عکس با دنیای خارج ارتباط مشخص و قابل اشاره‌ای دارد. اما کژا سیلورمن، استاد هنر معاصر در دانشگاه پنسیلوانیا، تلاش می‌کند در کتاب اخیر خودش «معجزه قرینگی» (The Miracle of Analogy) که جلد اول یک مجموعه دو جلدی در مورد تاریخ عکاسی است، هر دوی این اصول بدیهی پنداشته‌شده را به چالش بکشد. اما در این کتاب بر خلاف بسیاری از نوشته‌های گذشته‌اش، خانم سیلورمن استدلال‌های خودش را به شکل شفاف و برهنه معمول در این کتاب عرضه نکرده‌است.  درست برعکس به جای چالش مستقیم و ارائه جایگزین، به مخاطب کتاب اجازه داده‌ تا خودش فکر کند. در عین حال او مخاطبی را مفروض پنداشته‌است که تا حدی دانش کافی از پدیدارشناسی (Phenomenology) داشته‌باشد.

ویلیام هنری فاکس تالبوت، بذرهای قاصدک، ۱۸۵۸، از مجموعه موزه هنر متروپولیتن

 

 

در عین حال تا پیش از اینکه پوزیتیو عکس به عنوان شکل رایج عکس در بیاید، نگاتیوها و پوزیتیوها به یک اندازه و معادل یک‌دیگر، تصویرگر جهان به حساب می‌آمدند. ویلیام هنری فاکس تالبوت که او را مبدع فرآیند کالوتایپ (Calotype) در عکاسی می‌دانند، اولین نگاتیوهایش را عکس‌هایی کامل می‌دانست، آنها را پرتره‌هایی از اشیا مادی می‌دانست که از خودشان به وجود می‌آیند. این تصور درست بر عکس این بود که به نگاتیو به عنوان چارچوبی نگاه شود که قرار است در آینده از آن پوزیتیوهایی تولید شود.

 

سیلورمن این درک تالبوت را به مفهومی در فلسفه با عنوان «لف و نشر معکوس» (Chiasmus) ارتباط می‌دهد. این مفهوم فلسفی اولین بار توسط پدیدارشناس فرانسوی موریس مرلوپونتی مطرح شد. به گفته مرلوپونتی لف و نشر معکوس عامل تجربه مشترکی است که باعث می‌شود فاعل شناسا را با شی مورد شناسایی یکی کند، این مفهوم باعث ارتباطی می‌شود که «لمس‌کننده را به آنچه لمس می‌شود ارتباط می‌دهد و تصور و تصویر را به لمس و بازخورد لمس ارتباط می‌دهد.»

 

معکوس‌پذیری و بازتاب‌پذیری ذاتی که در لف و نشر معکوس وجود دارد را می‌توان به صورت مجسم در پدیده استریوگراف دید، ابداعی که در واقع نوعی ابتدایی از تصاویر سه بعدی بود.  همانگونه که الیور وندل هولمز پدر (Oliver Wendell Holmes Sr.) سال ۱۸۵۹ می‌نویسد: توهم سه بعدی‌ای که استریوگراف به مخاطبان می‌دهد به مخاطبان اجازه می‌دهد که عمق را در تصویر از طریق حس خود احساس کنند.  با این حال این شیوه عکاسی این احساس بد را هم ایجاد می‌کرد که شی عکاسی شده در حال هجوم به فضای بیننده است.

 

به نوشته سیلورمن بازتاب‌پذیری‌ای که عکاسی را معین می‌کند در عین حال با بازگشت‌پذیری ذاتی که ما را به عنوان فاعل‌های انسانی تعریف می‌کند و به یکدیگر پیوند می‌دهد، هم‌جهت است: تداعی‌ها، مشابهت‌ها و همانندی‌ها که عکس را به جهان پیوند می‌دهد درست شبیه به تداعی‌ها، مشابهت‌ها و همانندی‌هایی است که به وجود ما شکل می‌دهند.  ما تصویر خود را از طریق دید دیگران به خودمان تجربه می‌کنیم.  در زبان محاوره احساس زندگی مشترک در میان ما با دیگران از طریق یک تعریف «معکوس‌پذیر و دو طرفه» به صورت عبارت «من و تو» بیان می‌شود.

 

اعجاز قرینگی در واقع کتابی فراتر از «تاریخ از نگاه دیگر» درباره عکاسی است. سیلورمن تعدادی ادعای برانگیزاننده در این کتاب مطرح می‌کند که نه تنها عکاسی را به عنوان یک ابداع بشری زیر سوال می‌برد، بلکه حتی جایگاهی که ما انسان‌ها از خودمان به عنوان خداوندگار دنیای بصری در نظر داریم را هم زیر سوال می‌برد.

 

عکاس ناشناخته، عکس استریوسکوپ از خیابان پارلمان از دیدگاهی به سمت میدان ترافالگار با وایت‌هال در جلوی تصویر، ۱۸۵۰ تا ۱۸۸۰، از مجموعه موزه ویکتوریا و آلبرت

 

 

به نوشته سیلورمن عکس «اصلی‌ترین روش جهان برای نشان دادن خودش به ما» است.  به اعتقاد او عکس «یک چارچوب» است «که می‌تواند تمام قرینگی‌ها و همانندی‌هایی که همه مخلوقات را به هم متصل می‌کنند، در بر بگیرد»  بر این اساس عکس همیشه بخشی از جهان بوده و همیشه خواهد بود. عکس چیزی است که ما کشف کرده‌ایم نه اینکه اختراع کرده‌باشیم. به اضافه اینکه کارکرد عکاسی منحصر به سوژه‌های انسانی نیست بلکه غریزه‌ی تمام اشیا این است که خود را در برابر دیدگاه متفاوت عرضه کنند در نتیجه آن‌گونه که خود را در برابر دوربین نشان می‌دهند با آنچه خود را در برابر چشمان انسان نشان می‌دهند متفاوت است.

 

در عوض صنعتی شدن عکاسی از سوی دیگر، هم جهت با محرکه فلسفی‌ای است که ریشه در دوران روشنگری دارد. این درک ریشه در فلسفه رنه دکارت دارد که عاملیت را تنها به فاعل انسانی نسبت می‌دهد و تنها فاعل شنایی است که منبع دنیای بصری قرار می‌گیرد و خالق معنا برای تصویر است.  

 

ویلیام هنری فاکس تالبوت، دریاچه کاترین، ۱۸۴۴، از مجموعه برنامه محتوای آزاد گتی

 

 

سیلورمن استدلال می‌کند که این شکاف میان فاعل و جهان در تاریخ‌های نگاشته شده برای عکاسی هم مسلط است. در نتیجه کتاب «اعجاز قرینگی» تلاش می‌کند تا چیزهایی را به عکاسی بازگرداند که تاریخ از آن ربوده‌است:  بازشناسی ارتباط درونی عکاسی با جهان و شناختن دوربین به عنوان ابزار تجربه جهان و نه فقط ابزاری برای مستندسازی از جهان.

 

جان داگلاس، اتکا به خود، ۱۹۹۸، کیانوتایپ، مجموعه گالری هولدن لونتز

 

توضیح عکس کاور: آبرلاردو مورل، اتاق تاریک عکس: وزودی شرقی موزه هنری فیلادلفیا درون گالری در کنار یک نقاشی از چیریکو، ۲۰۰۵ – از مجموعه گالری ادوین هوک