بهمن بوستان مردی كه خلاصه یك فرهنگ بود

آتلیه دات کام: اگر بخواهیم از پژوهشگران حوزه فرهنگ ایرانی را نام ببریم، بدون شک نام «بهمن بوستان» تداعی خواهد شد؛ مردی که با ساخت برنامه های موسیقی تلویزیونی نقش بسیاری در معرفی هنرمندان بزرگ وقت و اشاعه موسیقی کلاسیک ایرانی در آن زمان داشت. فردی که از حافظه ای باورنکردنی بهره مند بود و حضور در کنار او هیچگاه خالی از لطف نبود.

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از ایسنا، بهمن بوستان ـ پژوهشگر موسیقی ایرانی و ادبیات فارسی، عضو سابق هیات مدیره کانون پژوهشگران خانه موسیقی ایران و مبدع اولین برنامه های معرفی و شناخت موسیقی در تلویزیون ایران بود.
وی در دهه ۴۰ به استخدام سازمان رادیو و تلویزیون درآمد و همکاری خودرا با این نهاد شروع کرد. وی با طرح و تهیه برنامه هایی نظیر «هفت شهر عشق»، «بشنو از نی» و «سلامی چو بوی خوش آشنایی» با همراهی هنرمندانی نظیر احمد عبادی، حسن کسایی، جلیل شهناز، علی اصغر بهاری، لطف الله مجد و... به گسترش موسیقی ایرانی بوسیله رادیو و تلویزیون پرداخت.
بهمن بوستان متولد ۲۲ آذر سال ۱۳۱۴ بود و ۲۷ آبان ۱۳۹۳ در ۷۹ سالگی درگذشت.
از آنجائیکه مدت زیادی از سالروز تولد بوستان نمی گذرد، تصمیم گرفتیم برای گرامیداشت و یادآوری یاد و خاطره او، در صحبتی با میرعلیرضا میرعلی نقی (پژوهشگر حوزه تاریخ موسیقی شهری ایران)، بعضی از اقدامات و کارهای بوستان را در حوزه موسیقی بررسی نماییم.
بوستان و ساخت برنامه های موسیقایی در تلویزیون
در ابتدا به مساله ساخت برنامه های پخش زنده موسیقایی در تلویزیون توسط بوستان پرداختیم. میرعلی نقی توضیح داد: آقای بوستان جزو افرادی بود که ساخت برنامه های موسیقی را در تلویزیون جدی گرفت و در مقام تهیه کننده حضور پیدا کرد. تا قبل از ایشان برنامه های اجرای موسیقی از تلویزیون از سال ۱۳۳۷ که نخستین شبکه خصوصی تلویزیون در ایران تأسیس شد، پخش می شد. بعدا که شبکه تلویزیون دولتی شد و دولت وقت آنرا خرید، برنامه های مختلفی در زمینه موسیقی پخش می شد که بیشتر شامل اجراهای ارکسترهای وزارت فرهنگ و هنر بود. گاهی نیز اجراهایی از هنرمندان تک نواز رادیو که بیشتر موسیقی اصیل ایرانی را اجرا می کردند، پخش می شد.
او افزود: زنده یاد بهمن بوستان در محیط شعر، ادب و موسیقی متولد شده بودند و خانواده ایشان با نخبه ترین ادبا، شعرا و موسیقیدان ها معاشرت داشتند و بدین ترتیب ایشان در یک ریشه و زمینه فرهنگی متولد و رشد کرده بودند. ایشان در حدود سالهای ۱۳۴۷ یا ۱۳۴۸ که در نیمه اول دهه ۳۰ سالگی و در اوج توانایی جسمی، روحی، اجرائی و ذهنی خود بودند، با بهره گیری از استعداد برنامه سازی خویش، برخی از هنرمندان نخبه را که مردم تا قبل از آن تنها با صدای ساز یا آواز آنها آشنایی داشتند، به تلویزیون سیاه و سفید آن زمان که تنها چند ساعت در روز برنامه داشت، بردند و به مردم معرفی کردند.
این پژوهشگر حوزه تاریخ موسیقی شهری ایران اشاره کرد: البته قبل از این برنامه ها، ارکسترهای وزارت فرهنگ و هنر در تلویزیون برنامه داشتند ولی آقای بوستان چند تن از موسیقیدان های به نسبت قدیمی را که مردم هیچگاه چهره و طرز ساز زدن آنها را ندیده بودند، مقابل دوربین تلویزیون آورد. مثلا می توان از زنده یاد اکبر محسنی (آهنگساز و نوازنده تار و عود) نام برد. همین طور آقای بوستان با چهره های جوان تری هم معاشرت داشتند که نخستین برنامه رادیویی را آقای بوستان از آنها تهیه کرد؛ مانند خواننده مطرح معاصر زنده یاد محمود محمودی خوانساری. البته آقای خوانساری اساسا با دیده شدن بوسیله تلویزیون موافق نبود و ترجیح می داد فقط در رادیو شنیده شود. البته افراد دیگری هم بودند که معرفی و دیده شدن خودرا مدیون زنده یاد بهمن بوستان هستند.
او با اعلان اینکه بوستان در رسانه ای کردن تصویر هنرمندان، نقش جدی در موسیقی کشور داشت، اظهار داشت: از سال ۵۱ یا ۵۲ به بعد زمینه کار رسانه ای آقای بوستان به رادیو متمرکز شد و رادیو را رسانه فرهنگی تری می دید. البته امروزه هم قشر نخبگان و فرهیختگان ما رادیو را دارای وزن و اعتبار فرهنگی دیگری می دانند، گرچه که تلویزیون فضای بیشتری برای دیده شدن در اختیار آنها قرار می دهد.
پژوهش های تأثیرگذار بوستان در زمینه موسیقی زورخانه ای
گفته می شود که بوستان تحقیقات بهادار ای در زمینه موسیقی زورخانه ای انجام داده است. در همین راستا در بخش دیگری از گفت و گو به کارهای بوستان دراین زمینه پرداختیم.
میرعلی نقی در ابتدا به تحقیقات و پژوهش هایی که قبل از بوستان روی موسیقی زورخانه ای انجام شده بود، پرداخت و بیان کرد: پژوهش در زمینه موسیقی زورخانه ای از زمان حیات استاد ابوالحسن صبا آغاز شد، منتهی به صورت فردی و خیلی محدود. گاهی چند تن از فرانسه به این نوع موسیقی ضربی که جزو موسیقی های شهری است و ریشه روستایی، ایلی یا بومی ندارد، توجه کردند. همین طور زمانی که زنده یاد پروفسور آلن دنیلو (موسیقی شناس فرانسوی) در سالهای اوایل دهه ۴۰ در زمینه موسیقی شرقی و خصوصاً روی موسیقی هندوستان کار می کردند، یکی دو صفحه گرام (۴۵ دور) در ابعاد کوچک از موسیقی زورخانه ای تهران توسط کمپانی های فرانسوی همچون کمپانی ووگ منتشر نمود که به گمانم حاوی ضرب و آواز مرحوم جعفر شیرخدا است که مرشد معروف وقت بود.
او افزود: همین طور پایان نامه ای در اوایل دهه ۵۰ در گروه موسیقی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ارائه شد که درباره موسیقی ضرب های زورخانه بود. مرحوم ابوالقاسم داروغه کاظم (شناخته شده با نام کامران داروغه؛ نوازنده بهادار ویولن و کمانچه) نویسنده آن بود که حدود ۱۰ سال پیش فوت کرد. آن پایان نامه به اضافه نت نویسی ها با همکاری استاد محمد اسماعیلی به گروه موسیقی برای ستاندن مدرک لیسانس ارایه داده شد که متأسفانه به انتشار نرسید ولی نسخه آن موجود است.
میرعلی در ادامه به پژوهش های بوستان در زمینه موسیقی زورخانه ای پرداخت و بیان کرد: پژوهش آقای بوستان سال ها بعد شروع شد و از رنگ دیگری بود که به نظر من ماندگارتر است. به سبب اینکه نه از دیدگاه فقط مردم شناس و متخصص است که محدود به تخصص خود باشد و نه از دیدگاه موسیقی شناس متخصص است که فقط محدود به دیدگاه های فنی موسیقی شناسی باشد. درواقع پژوهش آقای بهمن بوستان در حوزه خیلی جالبی از بینامتنیتی بود که تاریخ، فرهنگ عامه، موسیقی و مردم شناسی را دربر می گرفت و برخلاف خیلی از پژوهشگران نسل بعد پژوهشگری بود میدانی و مرد عمل. او وسط میدان می رفت، سوژه ها را پیدا می کرد، مصاحبه می کرد، نوار ضبط می کرد و از زوایای مختلف از این افراد اطلاعات می گرفت. زمانی که ایشان می خواستند مصاحبه های میدانی بگیرند، چون با اقشار مختلف زندگی کرده بود، زبان هر قشری را می دانست. یعنی به خوبی می دانست که با مرشد زورخانه، کرنانواز دشت بختیاری و یا یک مداح با چه لحن و بیانی باید صحبت کند.
او افزود: آقای بوستان برای تحقیقات خود از مشاوران محلی و معتمدان زیادی استفاده می کرد که حاصل روابط عمومی گسترده ایشان بود. مثلا می توان از مرحوم بهمن پور نام برد که یکی از استادان معماری قدیم تهران و ساکن میدان خراسان تهران بودند. آقای بهمن پور با صنف مرشدان و زورخانه ها دوستی داشتند و افراد بسیار دست اولی را به آقای بوستان معرفی کردند که بعضی از آنها سن بالایی داشتند و اگر تحقیقات آقای بوستان نبود، اطلاعات آنها هیچ وقت منتقل نمی شد. نمی دانم این تحقیق در چه وضعیتی است، آیا منتشر می شود یا نه؟ ولی می دانم آخرین قدم بزرگ در زمینه تحقیقات میدانی موسیقی زورخانه ای را آقای بهمن بوستان برداشته اند.
بوستان پژوهشگر کلان فرهنگی ایران بود
او با تاکید بر اینکه بوستان را نباید تنها پژوهشگر موسیقی دانست، اظهار داشت: به نظر من باید ایشان را پژوهشگر مردم شناسی یا کلان فرهنگی ایران دانست؛ چون در زمینه شعر و ادب، مکاتب خوشنویسی، فرهنگ ها و طوایف خصوصاً اصفهان و بختیاری شناخت ویژه داشت. او یک ایرانشناس بزرگ و بسیار پرشور و عاشق بود که متأسفانه شرایط تاریخی و اجتماعی ما در حالی حاضر به ندرت چنین افرادی را پرورش می دهد.
میرعلی نقی همین طور درباره خاصیت های شخصیتی بوستان توضیح داد: آقای بوستان شخصیت گرم، قوی و گیرایی داشتند و در هر جمع و محفلی که وارد می شدند، افراد، خواه ناخواه ساکت می شدند تا بیانات ایشان را شنیده و استفاده کنند. ایشان همین طور بسیار دقیق و نکته بین بودند، یکی از نکات تحسین آمیز شخصتی آقای بوستان این بود که هیچ وقت به حافظه خود تکیه نمی کرد و همه چیز حتی کوچکترین نکات را یادداشت می کرد. انبوهی از یادداشت ها از ایشان باقی مانده که نزد فرزندان شان است. نکاتی که در این یادداشت ها است، در هیچ کتاب و رسانه ای نیست و حاصل استخراج منابع دست اول است.
او در آخر اظهار داشت: خیلی اوقات دلتنگ ایشان می شوم. چند سال قبل از بیماری ایشان، به سبب عضویت هر دوی ما در شورای پژوهشگران خانه موسیقی، معاشرت های طولانی داشتیم. آقای بوستان جزو مردانی بود که هیچگاه مصاحبت با او خالی از نکات مفید نبود و همیشه چیز جدیدی از او می آموختی. ایشان هیچ وقت صحبت هایشان را درباره یک نفر تکرار نمی کرد و همیشه می دانست به چه کسی چه گفته است. وی در دوره خود اسطوره حافظه بود و چیزهای شگفت انگیزی از ایشان در این رابطه دیدم. فرض کنید کتاب گلستان سعدی را باز می کردیم و ایشان بدون هیچ اشتباهی تا حدود ۱۰۰ صفحه را از حفظ می خواند. گاهی نیز اسناد را برمبنای آمار و ارقام از حفظ بودند. امیدوارم که آثار ایشان منتشر شود که جامعه درباره او گرفتار فراموشی نشود.

میرعلیرضا میرعلی نقی


منبع: atolieh.com