در محفل هنر و اندیشه دیدار ؛

نقاشی خرمشهر ناصر پلنگی نقد شد

آتلیه دات کام: سی و ششمین محفل عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار با عنوان حماسه سرایی در سرای حماسه روز دوشنبه دوم خردادماه، به همت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در سالن هراتی حوزه هنری اجرا شد.

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از روابط عمومی حوزه هنری، محفل سی و ششم عصرنشینی هنر و اندیشه دیدار با عنوان «حماسه سرایی در سرای حماسه» روز دوشنبه دوم خردادماه با حضور دکتر علی داودی شاعر و نقاش، محمد صمدی گرافیست و کارشناس هنری، ارسلان عیوض زاده طراح و مدرس هنری به همراه محمدرضا وحیدزاده، پژوهشگر هنر و دبیر نشست، نقاشی سراسرنمای خرمشهر در موزه دفاع مقدس اثر ناصر پلنگی را بررسی و تحلیل کردند.
محمدرضا وحیدزاده پژوهشگر حوزه هنر در ابتدای نشست اظهار داشت: هنر انقلاب از شروع شکل گیری تا به امروز حضوری جدی در صحنه های اجتماعی مهم داشته و اثری چون نقاشی سراسرنمای خرمشهر را نیز باید در ادامه همین رویکرد هنر انقلاب ارزیابی کرد. اما به راستی پروژه های بزرگی چون این اثر چرا آنچنان که باید و شاید دیده نشده و جدی گرفته نشدند؟
نقاشی سراسرنمای خرمشهر سال ۱۳۹۵ اکران شده و برمبنای گفته ها تولید آن پنج سال زمان برده اما متأسفانه یک سال است که نمایش اثر مذکور متوقف شده و گویا اساساً طبقه فوقانی موزه دفاع مقدس کار نمی نماید. حتی تعدادی از دست اندرکاران موزه نیز از این مساله خبر نداشتند.
شنیده می شود که مقرر است طبقه فوقانی موزه دفاع مقدس تغییر کاربری داده شود و اتفاق دیگری در این موزه بیفتد. سوال اینجاست که چرا به اثری با اندازه ها و اهمیت نقاشی سراسرنمای خرمشهر بی توجهی می شود؟
محمد صمدی گرافیست و کارشناس هنری در ادامه اظهار داشت: اثری در ابعاد نقاشی سراسرنمای خرمشهر و با تبلیغات حاشیه ای قابل توجه در تهران تا چند روز پیش وجود داشت و دارد اما هیچکدام از ما آنرا ندیده بودیم و حتی خبرش را هم نشنیده بودیم. من با مرور خبرهای تهیه شده درباره اثر مذکور متوجه شدم اگر آنها را بعنوان داده به یک برنامه تحلیلگر بدهیم تکرار برخی کلمات به وضوح دیده می شود. این کلمات پروژه ملی، هکتار، متر مربع، خاور میانه و ترکیه خواهند بود بدین سبب اخبار مربوطه اطلاعات چندانی درباره نحوه شکل گیری اثر به مخاطب نمی دهند و شاید این مساله موجب می شود که ابرپروژه های هنری تولید شده در فضای هنر انقلاب اسلامی آنچنان که باید و شاید دیده نشوند و تأثیرگذار نباشند.
وی اضافه کرد: من نمی دانم شهوت پروژه های بزرگ و ملی از کی در بین مدیران ما به وجود آمده است و تا کی ادامه پیدا خواهدنمود. واقعاً این که مدیران ما دوست دارند با کت و شلوار سرمه ای کنار پروژه های ملی عکس بگیرند و مصاحبه کنند از کجا آمده است؟
این کارشناس هنری بیان کرد: من فکر می کنم هیچکدام از آثار هنری که با موضوع خرمشهر خلق شده و در ذهن من مانده اند، پروژه بزرگی نبوده اند. همه این آثار معمولی بودند اما در یک فضای اثرگذار تولید شده اند بطورمثال در عرصه سینما «بلمی به سمت ساحل» یک اثر ماندگار بشمار می رود که هیچ گاه اثر پرمدعایی نیست.
فضای موزه دفاع مقدس برایم خیلی آزار دهنده است
صمدی در ادامه اظهار داشت: شاید من نقاشی سراسرنمای خرمشهر را بدین سبب ندیده ام که فضای موزه دفاع مقدس برایم خیلی آزاردهنده است. این موزه به لحاظ ساخت، فضا، معماری و …به شدت موزه بدی است. انگار در زمان ساخت آن یک ذوق زدگی شدید در مقابل تکنولوژی میان مدیران و طراحان وجود داشته است. استفاده مفرط بی در و پیکر و بی منطق از نور و تکنولوژی هایی که خیلی هم جدید نیستند و بیشتر ابزار به حساب می آیند در موزه دفاع مقدس خیلی مشهود است.
وی اضافه کرد: ما تعدادی موزه دفاع مقدس در سراسر کشورمان تأسیس کرده ایم که استانداردهای هیچ کدامشان به استانداردهای موزه هنرهای معاصر نمی رسد. استانداردی که موزه هنرهای معاصر دارد با گذشت سال ها و آمدن تکنیک های مختلف هنوز تکرار نشده اند. عجیب است که قبل از ساخت هر موزه برخی از افراد برای انجام پژوهش به کشورهای مختلف دیگر می روند اما بعد از برگشت نتیجه خوب و مناسبی نمی گیرند.
خلاصه آنچه که در نقاشی جنگ دیده می شود لزوماً درگیری و کشتن نیست
وحیدزاده اظهار داشت: تعدادی از افراد آثار هنری انقلاب اسلامی را با آثار هنرمندان انقلاب هایی چون انقلاب مکزیک مقایسه می کنند اما از نظر من این مقایسه درست نیست. آثار هنرمندان انقلاب اسلامی اهمیت خاصی به مردم می دهند و این ملاک در آثار هنرمندان انقلاب های دیگر دیده نمی گردد. این آثار نگاه محترمی به مردم دارند و برایشان شأنی قائل اند. برخلاف نمونه های دیگر که مردم در آنها توده وارند و گاه تا حد ابزار و عاملی پیشبرد هدفی دیگر تقلیل می یابند این مؤلفه ای است که خود پلنگی و دوستان نقاش دیگرش در هنر انقلاب اسلامی ایران بنیان نهاده اند؛ با این همه من عنصر مذکور را در نقاشی سراسرنمای خرمشهر غایب می بینم.
دکتر علی داودی شاعر و نقاش اظهار داشت: جنگ کهن ترین پدیده موجود در بین جوامع انسانی است. تا چند دهه قبل انسان و جنگ با هم هم زیستی داشتند و به همان اندازه که ما زندگی را داریم، مرگ را داریم و قسمتی از مرگ بواسطه جنگ است به همین واسطه آثار جنگی جز کهن ترین آثار هنری هستند. ما در همه این آثار درگیری و کشتار را می بینیم اما پشت پرده و برآیند نهایی این کشتار چیست؟ ما در مقایسه بین آثار هنری چین و آفریقا با دو تمدن مختلف دارای قهرمان های مختص به خودشان آشنا می شویم. این امر درباره ایران هم صدق می کند.
او اضافه کرد: ناصر پلنگی برجسته ترین هنرمند هنر جنگ و انقلاب است. ما در حسینیه جماران که بزرگترین سنگر فرهنگی انقلاب اسلامی است، تنها یک تابلوی نقاشی داریم و آن هم کار آقای پلنگی است.
این نقاش بیان کرد: ما جنگ و نقاشی جنگ داریم. به همان نسبت که تعریف جنگ ما با جنگ جهان متفاوت می باشد، نقاشی جنگی ما هم با نقاشی جنگی جهان متفاوت می باشد. ما پدیده ای به اسم دفاع مقدس داریم که باتوجه به آن مباحث دفاع و تقدس مطرح می شوند.
داودی اظهار داشت: خلاصه آنچه که ما در نقاشی جنگ می بینیم به رغم آنکه تعریف جنگ کشت و کشتار است لزوماً کشتن و خونریزی نیست. ما با دیدن چهره های شهدا در آثار هنری جنگی خودمان حس جنگ و کشتار نداریم. وقتی هنری بر آنست که یک قهرمان را با ابعاد مختلفش ارائه کند، دست به دامان عناصر هنری می شود این در صورتی است که هیچ خاصیت هنری در نقاشی سراسرنمای خرمشهر دیده نمی گردد. این اثر فقط نمایش معرفی اتفاقی تاریخی به نام آزادسازی خرمشهر و افراد تأثیرگذار در آنست و حضور گردشگرانه آنها در یک اثر هنری را نشان میدهد بدین سبب بعنوان تابلوی نقاشی جایگاهی برای مردم ندارد. نقاش در خلق اثر مذکور اراده کرده که از تکنولوژی در دسترس و حداقل امکانات استفاده نماید.
نقاشی سراسرنمای خرمشهر بعنوان یک اثر فوتومونتاژ ایرادات بسیاری دارد
وحیدزاده اظهار داشت: به نظر می آید اثر پر طمطراق نقاشی سراسرنمای خرمشهر خواسته بواسطه مماس شدن با تکنیک های جدید به اعجاب انگیز و مبهوت کننده بودن خودش بیفزاید. آیا خالق وی در این کار موفق بوده است و توانسته تکنیک های مد نظر ما را به خوبی به کار ببرد و به شکل مناسبی با اتفاقات فنی و هنری روز همراه شود؟
ارسلان عیوض زاده طراح و مدرس هنری اظهار داشت: اساساً وقتی ما اثری چون اثر نقاشی سراسرنمای خرمشهر را کنکاش می نماییم و می بینیم که از چه تکنیکی برای خلق آن استفاده شده است، متوجه می شویم که نسبت به میزان استفاده آن اثر از علوم جدیدی که امروزه تعریف شده اند، انتظار بیشتری از اثر مذکور داریم.
او اضافه کرد: اگر بخواهیم بعنوان یک اثر فوتومونتاژ به نقاشی سراسرنمای خرمشهر نگاه نماییم ایرادات بسیار زیادی را خواهیم دید. با تمرکز روی اجزای تشکیل دهنده این اثر گویا با اثری مواجه هستیم که قوانین فیزیک را ضد قوانین فیزیک به کار گرفته است. من همیشه می گویم اگر می خواهید اثر سورئالی خلق کنید به قوانین فیزیک نیاز دارید تا بتوانید واقعیت های اثر و اتفاق مدنظر به خوبی دیده شود. در حقیقت بسیاری از موضوعات و اتفاقات مطرح شده در فیلم های سینمایی واقعیت ندارند اما در عرف به شکلی بیان می شوند که باورپذیر هستند.
این طراح بیان کرد: بسیاری از اتفاقات در نقاشی سراسرنمای خرمشهر افتاده اند و اساساً روش اجرای آن و نحوه تعامل هنرمند با آنها خیلی متفاوت می باشد.
جنبه های نمادین و معنوی در نقاشی سراسرنمای خرمشهر دیده نمی شود
وحید زاده اظهار داشت: با شنیدن سخنان کارشناسان من بین متن و فرامتن نقاشی سراسرنمای خرمشهر در رفت و برگشت هستم. از طرفی اثر فوق را نسبت به شرایط خلقش اثر خوبی می دانم اما از جانب دیگر انتظاراتی از آن و خالقش دارم. این اثر تجسمی نسبتی با یک دوره تاریخی دارد و راجع به جایی به اسم خرمشهر است، از هنرمندی به نام ناصر پلنگی است. همانطور که داودی گفت ناصر پلنگی یکی از مهم ترین هنرمند تاریخ انقلاب ما است و او با خلق ایماژ، تصویری ذهنی از مفاهیم ایثار و شهادت برای نسل ما به وجود آورده است و انتظاراتی در مخاطب برمی انگیزد. وی در مصاحبه هایش گفته تفاوت آثاری چون نقاشی سراسرنمای ” خرمشهر” با سایر آثار هنری این است که به نماد و معنویت در آن توجه شده. من بعنوان کسی که فرم برایش مهمست و با نحوه خوانش نمادین در یک اثر هنری آشنایی دارد، نماد و معنویتی در اثر مذکور نمی بینم. حتی با پخش شدن شخصیت ها در سطح اثر چشم من نمی تواند نقطه تمرکز پیدا کند و بر خلاف ادعاهای مطرح شده من حضور و غیاب و ظاهر و باطنی در آن نمی بینم.
ناصر پلنگی تاکید دارد زمانی که نقاشی های مسجد خرمشهر را کشیدی ۲۳ سال داشته است. او پس از آزادسازی خرمشهر با مدافعان شهر خرمشهر عهدی می بندد و می گوید من برای این شهر کاری می کنم. من نقاشم و می توانم نقاشی کنم و در همان روزهای پر تلاطم که شهر زیر آتش دشمن بود، کنار دیوارهای مسجد خرمشهر می ایستد و صحنه های زیبایی را خلق می کند که مبدل به قسمتی از تاریخ و هویت ملی ما می شود.
چه می شود پلنگی که در زمان خلق اثر نقاشی سراسرنمای خرمشهر ۵۷ سال داشته با کوله باری از تجربه ها و داشته های هنری نمی تواند پاسخگوی انتظارات مخاطب امروز خود باشد؟
محمد صمدی اظهار داشت: من نیز همچون شما نماد و معنویتی در نقاشی سراسرنمای خرمشهر نمی بینم. اساساً چنین اثری برای انتقال پیامش نیاز به کشیدن تصویر افراد شناخته شده ندارد. من در صحبت های اولیه ام ترکیب پروژه ملی را به کار بردم. مسئولان تصور می کنند هر اثری که موضوع ملی دارد یک پروژه ملی بشمار می رود اما اینچنین نیست. پروژه ملی مختصاتی دارد و خالق در اجرای آن باید همه‌ی ظرفیت های ملی را به کار بگیرد و نگاهی تمدنی داشته باشد تا اثرش حرف هایی برای تاریخ و برای فردا داشته باشد. ما این مختصات را در اثر مورد نظرمان نمی بینیم.
او اضافه کرد: آثار هنری در فضای انقلابی به ۳ دلیل خلق می شوند. تعدادی از این آثار با نیت خالص و برای مقدسات تولید می شوند که تکلیفشان جدا است. ما آثاری قوی و ضعیف در بین آثار مذکور داریم.
برخی دیگر از آثار هنری برای مردم خلق می شوند. هدف از تولید این آثار جذب حد اکثری مردم است. این آثار نیز قوی و ضعیف دارند.
دسته سوم آثار هنری برای مدیران، سفارش دهنده، رزومه و گزارش کار خلق می شوند. در بین این آثار هم آثار قوی و ضعیف دیده می شوند.
من با گذاشتن نقاشی سراسرنمای خرمشهر در فرمول خودم، فکر می کنم این اثر برای مدیران خلق شده است. این گمان با خواندن مصاحبه های ناصر پلنگی در من تقویت شد.
این گرافیست بیان کرد: برخی از زمین ها زمین بازی هنرمندان انقلاب اسلامی نیستند. جنس انسان عصر خمینی در بسیاری از قالب ها نمی گنجد. این جنس در سلام فرمانده هم درنمی آید اما چون بحث ما آن نیست، من نیز وارد موضوعش نمی شوم. هیچ کس به برندینگ تولید شده از جبهه فرهنگی انقلاب برای آیندگان فکر نمی نماید. کسی تصور نمی کند خوردن انگ بی سلیقگی به کارهای هنرمندان انقلاب با چه زحمتی پاک می شود.
صمدی اظهار داشت: ما وارد یک بازی مسخره دوگانه بین اخراجی ها و جدایی نادر از سیمین شده ایم. آن زمین، زمین بازی هنرمند انقلاب اسلامی نیست.
او افزود: جانگدازترین حرف هایی که در فضای تشیع برای ما گفته شده اند، ناتمام مانده اند. این حرف ها با گذر از تاریخ به آسانی به ما رسیده اند اما هنرمندان فعلی ما تصور می کنند به جهت اینکه بتوانند پیامشان را به نسل های آینده برسانند باید از راه هایی که هالیوود تعریف کرده اند، استفاده کنند. هنر ما با راه های جدید تعریف شده برای انتقال پیام، مضمحل می شود.
این کارشناس هنری بیان کرد: کاظم چلیپا اثر بی نظیری به نام بسیجی دارد که من ماهی یک دفعه آنرا نگاه می کنم و با خودم می گویم چلیپا در زمان کشیدن این اثرش چه حالی داشته است. اثر مذکور می تواند ترازی برای نقاشی هنرمندان انقلاب باشد.
علی داودی نقاش و شاعر در ادامه اظهار داشت: حضرات فوتوشاپ و گوگل تکنولوژی را گسترش داده اند و من نیز مخالف استفاده از تکنولوژی های روز نیستم اما تعدادی از دوستان آرمان خواه برای انتقال پیامشان به مخاطب خیلی نگاه ویژه و خاصی به تکنولوژی های روز دارند.
او اضافه کرد: من بر آنم که بزرگی کار ناصر پلنگی را ندید نگیرم چون کار او با همه ایراداتش کار بسیار سنگینی است اما معتقدم چنین کارهایی با وجود بزرگی شان تصویرسازی هستند نه نقاشی. نقاشی اساساً چیز دیگری است.
این نقاش پرسید: آیا آزادسازی خرمشهر برای ما یک حادثه شکوهمند و غرورآفرین ملی است یا نه؟ آیا به آن باید بعنوان یک حادثه تاریخی خیابانی- میدانی نگاه کنیم؟
اگر تصویری چون نقاشی سراسرنمای خرمشهر درباره خروج مردم از ورزشگاه خلق می شد ما ایراد چندانی به آن نمی گرفتیم اما ترسیم چنین تصویری درباره خرمشهر نیازمند دقت است.
داودی در آخر نشست اشاره کرد: باتوجه به حرف هایی که زدم حتی اگر همه قواعد نقاشی رئالیسم در نقاشی سراسرنمای خرمشهر دیده شود باز هم این اثر موفق به نشان دادن ابعاد مختلف آزادسازی خرمشهر نخواهد بود. روزی ناصر پلنگی بگفته خودش در دل ماجرا بود و روی دیوارهای مسجد خرمشهر صحنه های شگفت آور خلق کرد اما روزی دیگر به کشوری سفر کرد و از نمونه پانورامای آنجا الگو گرفت تا اثری را خلق کند. این تفاوت کار آن هنرمند در دوره های مختلف زمانی است. باور هنرمند در دوره زمانی دوم عوض شده است و هنر چیزی جز باور نیست.